περί bullying

Τις τελευταίες ημέρες παρατηρείται μια έξαρση ενδιαφέροντος όσον αφορά στο bullying. Αυτό, από τη μία, είναι ευχάριστο, ένα θέμα που ταλαιπωρεί τόσους νέους να έρχεται στο προσκήνιο, ζητώντας λύση. Αλλά δυστυχώς δεν λείπουν και οι υπερβολές. Αντιδρώντας συναισθηματικά, πολλοί φαίνεται να ζητάνε την κεφαλήν των θυτών επί πίνακι, αγνοώντας πως στις περισσότερες των περιπτώσεων, όπως έχει δείξει η επιστήμη, τα άτομα αυτά είναι και τα ίδια θύματα. Κάποιοι, μάλιστα, φτάνουν στο σημείο να ζητούν αλλαγές στον ποινικό κώδικα, ώστε να περιλαμβάνει όσους καταφεύγουν στο bullying. Πέρα από το γεγονός ότι η σκληρή τιμωρία δεν πρόκειται να οδηγήσει σε επίλυση του ζητήματος, αντίθετα, θα το κάνει πιο έντονο, νομίζω ότι είναι και βαθύτατα υποκριτική μια τέτοια στάση. Γιατί κατά βάθος, όλοι είμαστε bullies. Η λύση είναι να κατανοήσουμε τι είναι το bullying. Όχι μόνο τις αιτίες του, αλλά και τα χαρακτηριστικά του. Και θα κατανοήσουμε τότε, ότι το φαινόμενο αυτό δεν αφορά μόνο στους θύτες και στα θύματα αλλά ότι μας αφορά όλους.

Και ο λόγος που μας αφορά είναι διότι τα χαρακτηριστικά του θύτη δεν μας είναι άγνωστα. Αν και οι παράγοντες που οδηγούν στο bullying είναι πολλοί, δυο είναι, κατά τη γνώμη μου, οι συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν σταθερά τον θύτη, αλλά και όλους μας. Και για αυτό δεν έχουμε το δικαίωμα να κουνάμε το δάχτυλο, ηθικολογώντας, διότι είναι συμπεριφορές στις οποίες όλοι καταφεύγουμε λίγο έως πολύ.

Η πρώτη συμπεριφορά είναι η χρήση στερεοτύπων. Κοντός, χοντρός, ψηλός, άσχημος, φλώρος, τσούλα. Λέξεις γενικές, που χρησιμοποιούνται ειδικά. Τα στερεότυπα βασίζονται σε μια πολύ χρήσιμη, κάποτε, λειτουργία του εγκεφάλου: το να μπορεί να διακρίνει άμεσα τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Και να μπορεί να κατατάσσει τα ερεθίσματα αυτά άμεσα προς όφελος του οργανισμού: επικίνδυνο- ακίνδυνο, βρώσιμο-βλαβερό, καθαρό- βρώμικο, κ.ο.κ. Χρωστάμε πολλά σε αυτή τη λειτουργία ως είδος. Αλλά είναι πλέον μια λειτουργία παρωχημένη. Και, κυρίως, επικίνδυνη. Αν εξυπηρετούσε κάποτε στην επιβίωση μας και στην εξερεύνηση του περιβάλλοντος, σήμερα, κάνει ακριβώς το αντίθετο. Την περιορίζει, αφήνοντας έξω από την εμπειρία σημαντικές λεπτομέρειες, παραποιώντας τον εξωτερικό κόσμο. Πόσοι από μας μπορούμε να πούμε ότι δεν καταφεύγουμε σε τέτοιου είδους εύκολες διακρίσεις;

Η δεύτερη είναι περισσότερο μια πεποίθηση παρά συμπεριφορά, εξ ίσου σημαντική με την πρώτη. Η πεποίθηση ότι μπορούμε να ωφεληθούμε οι ίδιοι, προσβάλλοντας κάποιον άλλον. Και ενώ το bullying αποτελεί ίσως το άκρο σε αυτό το φάσμα συμπεριφοράς, αυτό δεν σημαίνει ότι οι πιο ήπιες μορφές της δεν είναι βλαβερές. Αφενός, διότι πληγώνουν, και ας μη χρησιμοποιείται φυσική βια, και αφετέρου, διότι αποτελούν το παράδειγμα πάνω στο οποίο νομιμοποιεί ο θύτης τη συμπεριφορά του. Σκεφτείτε πόσες φορές ο καθένας μας, είτε γιατί ένιωθε απειλημένος, είτε διότι απλώς είδε μια ευκαιρία για να κερδίσει τη συμπάθεια φίλων και γνωστών, κορόιδεψε κάποιον: Μια κοπέλα που ντύθηκε υπερβολικά προκλητικά, έναν μετανάστη που μιλάει σπαστά και αστεία μια γλώσσα που δεν είναι δική του, κάποιον φάλτσο που λαμβάνει μέρος σε έναν διαγωνισμό τραγουδιού. Θα μπορούσα να αναφέρω κι άλλα παραδείγματα αλλά νομίζω ότι είναι κατανοητό το μοτίβο της συμπεριφοράς, τα κίνητρα και οι στόχοι.

Δεν τα αναφέρω όλα αυτά για να απαλλάξω τον θύτη, ούτε για να υποτιμήσω την εμπειρία του θύματος. Αλλά γιατί μπροστά σε ένα ζήτημα όπως αυτό του bullying, αλλά και κάθε κοινωνικό ζήτημα, δεν ωφελεί να στεκόμαστε έξω από το πρόβλημα δείχνοντας τους ενόχους. Αντίθετα, πρέπει να το αντιμετωπίζουμε ως κάτι που μας αφορά και μας εμπλέκει όλους. Ένα πρόβλημα χαρακτηρίζεται κοινωνικό όχι μόνο επειδή οι συνέπειες του πέφτουν πάνω σε ολόκληρη την κοινωνία αλλά κυρίως επειδή πηγάζουν από αυτή. Οπότε, αν θέλουμε να τα αντιμετωπίσουμε, πρέπει πρώτα από όλα, να αναζητήσουμε τη δική μας ευθύνη και συμβολή.